Postanowienie WSD z dnia 13 listopada 2016r.

Wyrokiem z dnia 21 czerwca 2016r., w sprawie o sygnaturze akt SK 2/15, Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 526 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. ? Kodeks postępowania karnego w zakresie, w jakim wyłącza możliwość sporządzenia i podpisania kasacji we własnej sprawie przez adwokata bądź radcę prawnego, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego zapadł na tle następującego stanu faktycznego:
Wyższy Sąd Dyscyplinarny Adwokatury utrzymał w mocy orzeczenie Sądu Dyscyplinarnego Izby Adwokackiej w P., w którym uznano obwinionego winnym przewinienia dyscyplinarnego. Od powyższego orzeczenia obwiniony wniósł do Sądu Najwyższego kasację osobistą, a po wezwaniu do uzupełnienia braku formalnego w zakresie dopełnienia przymusu adwokackiego, do tegoż Sądu wpłynęła kasacja podpisana przez obrońcę obwinionego.

Sąd Najwyższy pozostawił kasację obwinionego bez rozpoznania, stwierdziwszy, że nie została ona sporządzona przez obrońcę Skarżącego, a jedynie podpisana przez niego, co przyznał sam Skarżący. Zdaniem Skarżącego, kwestionowany przepis art. 526 §2 Kodeksu postępowania karnego godzi w prawo do sądu, określone w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, ograniczając dostępność drogi sądowej, bowiem uniemożliwia stronie będącej adwokatem lub radcą prawnym samodzielne i prawnie skuteczne sporządzenie i podpisanie kasacji w swojej sprawie.
Rozpatrując tak stawiany zarzut Trybunał stwierdził, że prawo do sądu gwarantowane w art. 45 ust. 1 konstytucji nie wymaga istnienia w porządku prawnym kasacji. Skoro jednak ustawodawca zdecydował się wprowadzić szczególną, a przy tym nieobligatoryjną ? z punktu widzenia konstytucji ? procedurę odwoławczą, to musi ona podlegać ocenie w perspektywie norm konstytucyjnych. Ustawodawca nie dysponuje bowiem nieograniczoną swobodą przy kształtowaniu procedur sądowych, nawet tych nieobligatoryjnych. Nie może m.in. wprowadzać takich warunków formalnych dochodzenia praw przed sądem, które w praktyce spowodują zamknięcie dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Nie może również stosować ograniczeń formalnych, które nie będą realizowały celów uznanych w świetle konstytucji. Tego rodzaju nadmierne ograniczenia należy traktować jako wyraz nieuzasadnionego formalizmu.
Celem wprowadzenia przymusu adwokackiego jest zapewnienie odpowiedniej fachowości pismom kierowanym do sądu, w tym Sądu Najwyższego. Nakaz działania przez profesjonalistę gwarantować ma właściwy formalny i merytoryczny poziom postępowania sądowego. Służy przez to realizacji prawa do sądu. Od adwokata czy radcy prawnego należy oczekiwać znajomości przepisów procedury obowiązującej w postępowaniu sądowym. Dotyczy to w szczególności postępowania zainicjowanego w drodze kasacji, będącej nadzwyczajnym instrumentem prawnym. Obowiązek ustanowienia innego profesjonalnego pełnomocnika do sporządzenia i podpisania kasacji wnoszonej we własnej sprawie przez adwokata bądź radcę prawnego jest przydatny z punktu widzenia celu przymusu adwokackiego ? zapewnienia formalnej i merytorycznej poprawności kasacji. Obowiązek ten nie jest jednak niezbędny dla realizacji tego celu. Nie ma podstaw, aby przyjmować, że adwokat bądź radca prawny działający we własnej sprawie, nie będzie w stanie sporządzić poprawnej ? pod względem formalnym i merytorycznym ? kasacji, co uzasadniałoby zobowiązanie go do korzystania z pomocy innego profesjonalnego pełnomocnika. Przymus adwokacki zakładający obowiązek zwrócenia się do innego adwokata bądź radcy prawnego zarówno o sporządzenie, jak i podpisanie kasacji Trybunał uznał za nadmierny formalizm proceduralny, niepozostający w rozsądnej proporcji do spodziewanego rezultatu. Stanowi przez to nieproporcjonalne ograniczenie prawa do sprawiedliwej procedury sądowej (art. 45 ust. 1 konstytucji).

Wyższy Sąd Dyscyplinarny Adwokatury nie kwestionując w jakimkolwiek zakresie mocy obowiązującej wskazanego wyroku Trybunału Konstytucyjnego, zauważa, że wyrok ten nie może stanowić, zgodnie z żądaniem złożonego wniosku, podstawy do wznowienia prawomocnie zakończonego postępowania dyscyplinarnego.

Zgodnie z art. 190 ust. 4 Konstytucji RP orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, stanowi podstawę do wznowienia postępowania na zasadach i w trybie określonym w przepisach właściwych dla danego postępowania. Nie ulega wątpliwości, że regulacja z 540 § 1 jest konkretyzacją cytowanego przepisu konstytucyjnego w zakresie wznowienia postępowania karnego zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądowym. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne (art. 190 ust. 1 Konstytucji RP). Po pierwsze, możliwość wznowienia postępowania istnieje obecnie niezależnie od tego, jaką formę prawną (wyrok, postanowienie) orzeczenie w sprawie karnej przybrało (skazanie, uniewinnienie, umorzenie, warunkowe umorzenie). Obecnie, na wypadek orzeczenia przez Trybunał o niekonstytucyjności prawnej podstawy rozstrzygnięcia, wznowienie postępowania jest dopuszczalne bez żadnych wstępnych warunków. Po drugie, wznowienie może nastąpić w przypadku uznania przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności z Konstytucją każdego przepisu prawnego, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie. Nadal jednak - co wynika z samej istoty wznowienia ? przepis 540 § 2 dotyczy wyłącznie wznowienia postępowania sądowego zakończonego prawomocnym orzeczeniem oraz sytuacji, gdy rozstrzygnięcie Trybunału dotyczy przepisu prawnego, na podstawie którego orzeczenie to ? prawomocne orzeczenie kończące postępowanie sądowe - zostało wydane.

W rozumieniu art. 540 § 1 orzeczeniem kończącym postępowanie sądowe jest orzeczenie, które rozstrzyga kwestię odpowiedzialności karnej (wobec odpowiedniego stosowania przepisów k.p.k. w postępowaniu dyscyplinarnym ? także dyscyplinarnej). 

Prawomocnym orzeczeniem kończącym w realiach niniejszej sprawy postępowanie dyscyplinarne przed sadami dyscyplinarnymi było orzeczenie Wyższego Sądu Dyscyplinarnego Adwokatury z dnia 8 grudnia 2012r. w sprawie WSD 33/12. Uznany za niekonstytucyjny art. 526 § 2 k.p.k. nie był przepisem na podstawie którego wydane zostało to orzeczenie. Na jego podstawie Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 25 lipca 2013r. w sprawie SDI 16/13 pozostawił kasację bez rozpoznania. Postanowienie Sądu Najwyższego o pozostawieniu kasacji bez rozpoznania jest orzeczeniem kończącym postępowanie sądowe. Tak w doktrynie (P. Hofmański, E. Soduk, K. Zgryzek: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. III, s. 253; J. Bratoszewski, L. Gardocki, Zb. Gostyński, St. Przyjemski, R. A. Stefański, St. Zabłocki: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. III, s. 702) jak i orzecznictwie (postanowienia Sądu Najwyższego z 12 kwietnia 2001 r., III KO 53/99, OSNKW 2001, z. 7-8, poz. 67; 27 czerwca 2001 r., III KO 115/00, OSNKW 2001, z. 9-10, poz. 83; 27 września 2004 r. III KO 29/04) panuje jednolite przekonanie o tym, że oddalenie rozpoznanej kasacji nie jest orzeczeniem o prawomocnym zakończeniu postępowania karnego. Nie sposób znaleźć argumentów, by inaczej traktować pozostawienie kasacji bez rozpoznania. Takie rozstrzygnięcie nie wpływa przecież na prawomocność orzeczenia zakwestionowanego w kasacji, które przez to samo jest właśnie "orzeczeniem kończącym postępowanie karne". Zasadność tego przekonania potwierdza uchwała pełnego składu Izby Karnej Sądu Najwyższego z dnia 9 października 2000 r. (I KZP 37/00 - OSNKW, z. 9-10, poz. 78), zgodnie z którą w postępowaniu kasacyjnym "sąd orzeka w sytuacji, gdy wyrok kończący postępowanie jest już prawomocny, zaś orzeczenie jego nie ma z tego punktu widzenia jakiegokolwiek znaczenia. Oddalając kasację sąd orzeka jedynie o niezasadności wniesionej skargi kasacyjnej, nie wkracza zaś w żadnym zakresie w sferę, w której wyrok kończący postępowanie karne korzysta już z powagi rzeczy osądzonej". Brak takiej ingerencji oczywisty jest także w wypadku pozostawienia kasacji bez rozpoznania.

Mając na uwadze powyższe Wyższy Sąd Dyscyplinarny postanowił jak na wstępie, pozostawiając bez rozpoznania wniosek o wznowienie postępowania jako niedopuszczalny z mocy ustawy.