Postanowienie WSD z dnia 1 grudnia 2015r.

Dla oceny zasadności wniosku o wznowienie postępowania jako wzorzec kontroli prawidłowości procedowania w niniejszej sprawie przyjąć należy przepisy ustawy Prawo o adwokaturze oraz odpowiednio stosowane w zakresie nieuregulowanym przepisy k.p.k. obowiązujące w dacie rozprawy i wydania orzeczenia, a zatem w dniu 21 lutego 2015r.
Art. 6 ustawy ustawy z 7 listopada 2014r. o zmianie ustawy ? Prawo o adwokaturze oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2014.1778), która weszła w życie w dniu 25 grudnia 2014r., przewiduje, że do postępowań dyscyplinarnych wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy i do tego czasu niezakończonych stosuje się do ich zakończenia w danej instancji przepisy dotychczasowe. Art. 6 wymaga dla stosowania przepisów dotychczasowych warunku wszczęcia postępowania dyscyplinarnego przed dniem 25 grudnia 2014r. i nie zakończenia go przed tym dniem w danej instancji (...) Oznacza to w konsekwencji, iż wskazany wyżej wzorzec kontroli stanowią przepisy ustawy Prawo o adwokaturze oraz kodeksu postępowania karnego w brzmieniu obowiązującym przed dniem 25 grudnia 2014r.
Kluczowym zatem dla oceny zasadności wniosku o wznowienie postępowania złożonego przez adwokata (...) jest rozstrzygnięcie zagadnienia, czy zgodnie z obowiązującymi przed dniem 25 grudnia 2014r. przepisami dopuszczalne było w adwokackim postępowaniu dyscyplinarnym przeprowadzenie rozprawy i wydanie orzeczenia (mylnie nazywanego przez wnioskodawcę wyrokiem) pod nieobecność prawidłowo wezwanego na rozprawę obwinionego, który nie usprawiedliwił swojej nieobecności i nie wnosił o odroczenie rozprawy oraz czy wydane w takich okolicznościach orzeczenie podlegało doręczeniu obwinionemu wraz z pouczeniem o sposobie i terminie do wniesienia środka odwoławczego.
Obowiązująca w brzmieniu przed dniem 25 grudnia 2015r. ustawa Prawo o adwokaturze nie zawierała w dziale VIII ?Odpowiedzialność dyscyplinarna" żadnych przepisów regulujących kwestię obecności obwinionego na rozprawie przed sądem dyscyplinarnym. W związku z powyższym, mając na uwadze nieuregulowanie powyższego zagadnienia w ustawie, treść art. 95n nakazywała stosowanie w tym zakresie odpowiednio przepisów kodeksu postępowania karnego.
W sprawach nieuregulowanych w ustawie Prawo o adwokaturze, przepisy kodeksu postępowania karnego stosowane są w postępowaniu dyscyplinarnym ?odpowiednio". Oznacza to, iż zastosowanie w postępowaniu dyscyplinarnym przepisu k.p.k. wymaga łącznego spełnienia dwóch warunków: (1) stwierdzenia braku przepisu regulującego instytucję lub kwestię proceduralną w ustawie adwokackiej, (2) zastosowania w postępowaniu dyscyplinarnym przepisu k.p.k. ?odpowiednio", co oznacza, że przepis pierwotnie odnoszący się do innej, wyraźnie uregulowanej sytuacji, wymaga dostosowania (modyfikacji) ze względu na różnice zachodzące między dwoma abstrakcyjnie określonymi obszarami jego funkcjonowania. Odpowiednie stosowanie przepisów podzielić można na trzy kategorie. Do pierwszej zaliczone zostaną sytuacje, gdy dane przepisy prawa zostaną zastosowane bez żadnej zmiany w jego dyspozycji. W drugiej kategorii znajdą się przepisy, mogące być zastosowane po dokonaniu określonej modyfikacji wynikającej z odmiennego charakteru postępowania, w którym mają być stosowane. Kategoria trzecia obejmie przepisy, które nie będą stosowane, ze względu na ich bezprzedmiotowość lub sprzeczność z przepisami ustanowionymi dla tych stosunków, do których miałyby być stosowane odpowiednio (W. Kozielewicz, Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów, prokuratorów, adwokatów, radców prawnych i notariuszy, Warszawa 2012, str. 70-71).
Mające zastosowanie dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie przepisy k.p.k. regulowały kwestię obecności obwinionego na rozprawie w sposób następujący:
Art. 374 §1 przewidywał obowiązkowy udział oskarżonego (dalej: obwinionego) na rozprawie głównej, jeżeli ustawa nie stanowiła inaczej.
Zgodnie z art. 377 §3, jeżeli obwiniony zawiadomiony o terminie rozprawy osobiście nie stawił się na rozprawę bez usprawiedliwienia, sąd mógł prowadzić postępowanie bez jego udziału, chyba że uznał obecność obwinionego za niezbędną. Sąd zarządzał zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie oskarżonego, jeżeli uznał jego obecność za niezbędną. Zgodnie z §4 jeżeli obwiniony nie złożył jeszcze wyjaśnień przed sądem, można było przesłuchać obwinionego przez sędziego wyznaczonego lub sąd wezwany lub też uznać za wystarczające odczytanie jego poprzednio złożonych wyjaśnień. Zgodnie z §6 wyroku nie uważało się w tym wypadku za zaoczny.
W sytuacji określonej w art. 377 §3 sąd mógł zatem przeprowadzić pod nieobecność obwinionego całą rozprawę i powinien to uczynić zawsze, gdy spełnione były wymogi przewidziane w tym przepisie, a nieobecność obwinionego nie stanowiła przeszkody wydania prawidłowego rozstrzygnięcia w sprawie. W wypadkach przewidzianych w §1-3 wskazanego przepisu, złożenie wyjaśnień przez obwinionego na rozprawie w zasadzie nie było konieczne, jednakże sąd mógł zlecić przesłuchanie takiego oskarżonego powierzając tę czynność sędziemu wyznaczonemu ze swego składu albo sądowi wezwanemu, bądź też uznać za wystarczające odczytanie jego poprzednio złożonych wyjaśnień (ta ostatnia możliwość została wprowadzona ustawą nowelizującą z 10 stycznia 2003 r.). Odnosząc się do realiów sprawy niniejszej, zauważyć należy, iż obwiniony, mimo umożliwienia mu tego, nie składał wyjaśnień na etapie dochodzenia dyscyplinarnego.
Przypomnieć też należy (jest to istotne dla sposobu ?odpowiedniego" stosowania przepisów k.p.k. w postępowaniu dyscyplinarnym), że art. 377 §3 i 382 k.p.k. przewidywały w razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa oskarżonego, którego obecność jest obowiązkowa, zarządzenie jego natychmiastowego zatrzymania i doprowadzenia.
Ustawa Prawo o adwokaturze nie przewiduje tymczasem (co oczywiste) możliwości stosowania jakichkolwiek właściwych procedurze karnej) środków przymusu kierowanych wobec obwinionego tak przez sąd dyscyplinarny bezpośrednio jak i za pośrednictwem sądu powszechnego, jak ma to miejsce w wypadku świadków i biegłych (art. art. 95e ust. 2 i 3). Uwaga ta ma decydujące znaczenie dla oceny możliwości stosowania odpowiednio przepisów k.p.k. statuujących (przed dniem 1 lipca 2015r.) obowiązek udziału oskarżonego (obwinionego) w rozprawie głównej.
Wyższy Sąd Dyscyplinarny w niniejszym składzie w pełni aprobuje pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 2014 r., SDI 13/14, iż postępowaniu dyscyplinarnym nie ma obowiązku uczestniczenia obwinionego w rozprawach. Jest to jego prawo, a nie obowiązek. Prawnik musi się jednak liczyć z konsekwencjami tego, że nie stawia się na rozprawach. Odwołując się do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2011 r. (sygn. akt SDI 24/11), należy przypomnieć, że postępowanie dyscyplinarne, choć ma charakter quasi-karny, dotyczy jednak odpowiedzialności zawodowej, a nie karnej obwinionego. Z tego względu, stosowanie właściwych procedurze karnej norm gwarancyjnych w postępowaniu dyscyplinarnym musi mieć charakter odpowiedni, tj. uwzględniający przedmiot postępowania oraz jego zakres podmiotowy. To z kolei pozwala na mniej rygorystyczne stosowanie norm gwarancyjnych, zwłaszcza w sytuacjach, w których sąd dysponuje zakresem swobodnego uznania oraz wówczas, gdy obwinionym jest osoba wykonująca zawód prawniczy, która posiada świadomość swoich uprawnień procesowych i wielości narzędzi służących realizacji prawa do obrony, np. w postaci przedstawienia sądowi racji w formie pisemnej (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2012 r., SDI 33/11). W postępowaniu dyscyplinarnym wobec adwokatów przepisy k.p.k. stosuje się w sprawach nieuregulowanych w ustawie ?odpowiednio". Postępowanie dyscyplinarne jest w stosunku do postępowania karnego postępowaniem szczególnym, prowadzonym przez organ korporacyjny, który nie dysponuje przysługującymi sądom powszechnym atrybutami, pozwalającymi na przymusowe zapewnienie udziału obwinionego w rozprawie. Analogiczny pogląd wyrażony został w orzeczeniu WSDA z dnia 13 grudnia 2014r., sygn. WSD 121/14 zaś w orzeczeniu z dnia 22 lutego 2014r., sygn. WSD 95/13, wskazano wprost, iż zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania karnego, stosowanego zgodnie z art. 95n ustawy Prawo o adwokaturze, brak jest możliwości wydania w postępowaniu dyscyplinarnym orzeczenia zaocznego. Niestawiennictwo na rozprawie obwinionego nie tamuje rozpoznania sprawy, przy czym orzeczenie w takim przypadku zapada pod jego nieobecność. Stosownie do art. 377 § 3 k.p.k. w zw. z art. 95 n ustawy Prawo o adwokaturze postępowanie może toczyć się pod nieobecność obwinionego, chyba że sąd uzna jego obecność za niezbędną. Zgodnie z art. 377 § 6 k.p.k. w zw. z art. 95 n ustawy Prawo o adwokaturze wyrok wydany pod nieobecność obwinionego nie jest traktowany jako wyrok zaoczny.
Nie znajduje uzasadnienie twierdzenie wnioskodawcy, jakoby adwokackie postępowanie dyscyplinarne toczyć się miało zgodnie z przepisami regulującymi tzw. tryb uproszczony regulowany przez przepisy Rozdziału 51 k.p.k. Zauważyć należy, iż sprzeciwia się temu treść art. 95n ustawy Prawo o adwokaturze, który przewiduje odpowiednie stosowanie w postępowaniu dyscyplinarnym przepisów kodeksu postępowania karnego, bez wskazywania trybu postępowania szczególnego, w tym wypadku postępowania uproszczonego. Ustawodawca chcąc odesłać do stosowania postępowania uproszczonego czyni to wyraźnie, jak miało to miejsce chociażby w przepisach art. 112 ustawy o izbach lekarskich lub art. 88 ustawy o samorządzie pielęgniarek i położnych w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 lipca 2015r.
W realiach niniejszej sprawy obwiniony wzywany kilkukrotnie na termin rozprawy, każdorazowo pouczany był, iż ?nieobecność wymaga usprawiedliwienia w trybie art. 117 §2a k.p.k. ze skutkami opisanymi w art. 376 §2 k.p.k. i art. 377 k.p.k." Obwiniony nie stawił się na termin rozprawy wyznaczonej na dzień 21 lutego 2015r. Wezwanie na rozprawę odebrał w dniu 17 lutego 2015r. Nie usprawiedliwił swojej nieobecności i nie wnosił o odroczenie rozprawy. Sąd dyscyplinarny orzekający w jego sprawie wydał postanowienie o prowadzeniu rozprawy pod nieobecność obwinionego, który nie złożył wniosku w trybie art. 353 §2 k.p.k. w zw. z art. 95n ustawy Prawo o adwokaturze (k. 81 akt sprawy).
Przechodząc do zagadnienia podniesionych przez wnioskodawcę przesłanek wznowieniowych, zauważyć należy, iż:
(1) bezwzględna przyczyna odwoławcza zawarta w art. 439 §1 pkt. 11 k.p.k., stanowiąca także przesłankę wznowienia postępowania z urzędu wskazaną w art. 542 §3 k.p.k. polega na rozpoznaniu sprawy pod nieobecność obwinionego, którego obecność była obowiązkowa. Jak już wyżej wskazano, art. 374 §1 w brzmieniu obowiązującym w dacie rozpoznania sprawy obwinionego, przewidywał obowiązkowy udział obwinionego na rozprawie głównej, jeżeli ustawa nie stanowiła inaczej. Odstępstwem od wspomnianej zasady była właśnie przewidziana w art. 377 §3 k.p.k. sytuacja, kiedy obwiniony zawiadomiony o terminie rozprawy osobiście nie stawił się na rozprawę bez usprawiedliwienia.
(2) orzeczenie wydane wobec obwinionego w dniu 21 lutego 2015r. nie było, z powodów już wyżej wskazanych, wydane w postępowaniu uproszczonym, nie było zatem orzeczeniem, o którym mowa w art. 479 §1 k.p.k. Nie było to także orzeczenie, o którym mowa było w art. 100 §2 i 3 w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 lipca 2015r. Orzeczenie to, odpowiadające w nomenklaturze k.p.k. wyrokowi (art. 95 ust. 2 ustawy Prawo o adwokaturze) wydane zostało na rozprawie, o której terminie obwiniony został prawidłowo i osobiście zawiadomiony.