Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 2008 r.

1. Określenie w przepisach art. 91 a-d ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (Dz.U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1058 ze zm.): podstaw, granic, przedmiotu zaskarżenia i kręgu podmiotów uprawnionych do wnoszenia kasacji nie pozwala na uznanie, że jest to "sprawa nieuregulowana w niniejszym rozdziale" (art. 95n powołanej ustawy), co wyklucza możliwość zaskarżenia kasacją Prokuratora Generalnego w trybie art. 521 k.p.k. rozstrzygnięcia sądu dyscyplinarnego niebędącego orzeczeniem.

2. Przypomnieć także w tym miejscu należy konsekwentne stanowisko Sądu Najwyższego, prezentowane zarówno na gruncie postępowania dyscyplinarnego dotyczącego adwokatów (por. postanowienie z dnia 28 lutego 2007 r., SDI 5/07 - niepubl.), jak i radców prawnych (por. postanowienie z dnia 21 grudnia 2006 r., SDI 30/06 - niepubl.), zgodnie z którym wprowadzenie przez ustawodawcę w aktach prawnych o charakterze dla tych korporacji ustrojowym wyraźnego podziału rozstrzygnięć zapadających w tym postępowaniu i związanie ich rodzaju z etapem tego postępowania, na jakim zostały podjęte, ma istotne znaczenie normatywne. Zgodnie z dyspozycją art. 95 ust. 2 ustawy - Prawo o adwokaturze rozstrzygnięcia sądu dyscyplinarnego zapadają w formie orzeczeń lub postanowień. Identyczne postaci rozstrzygnięć kończących postępowanie dyscyplinarne przewiduje też przepis art. 88a tej ustawy, określający tryb i zasady ich zaskarżania. Prowadzi to do wniosku, że zarówno od orzeczenia, jak i od postanowienia zwykłe środki odwoławcze przysługują stronom i Ministrowi Sprawiedliwości. Natomiast, stosownie do dyspozycji art. 91a ust. 1 ustawy, nadzwyczajny środek zaskarżenia został związany wyłącznie z takim rozstrzygnięciem zapadającym w postępowaniu dyscyplinarnym, wydanym przez Wyższy Sąd Dyscyplinarny w drugiej instancji, które ma postać orzeczenia. Wprawdzie uchylony został przepis art. 95m ustawy - Prawo o adwokaturze, będący podstawą do wydania rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lipca 1998 r. w sprawie postępowania dyscyplinarnego w stosunku do adwokatów i aplikantów adwokackich (Dz.U. Nr 99, poz. 635 ze zm.), regulującego szczegółowe zasady i tryb postępowania dyscyplinarnego w stosunku do adwokatów i aplikantów adwokackich, ale zachowany został w ustawie podział na poszczególne etapy postępowania dyscyplinarnego. I tak, przepis art. 95c ustawy z całego postępowania dyscyplinarnego wyodrębnia etap dochodzenia, postępowanie przed sądem dyscyplinarnym i postępowanie wykonawcze. Podobnie, art. 90 ust. 2 mówi o wszczęciu dochodzenia lub postępowania przed sądem dyscyplinarnym. Zgodnie z ustawą rzecznikowi dyscyplinarnemu przysługuje uprawnienie do wszczęcia dochodzenia, skierowania do sądu dyscyplinarnego wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego lub wniosku o ukaranie do dziekana okręgowej rady adwokackiej (art. 93a ustawy). Z kolei przepis art. 95d ustawy upoważnia zarówno sąd dyscyplinarny, jak rzecznika dyscyplinarnego do umorzenia postępowania dyscyplinarnego w wypadkach mniejszej wagi. Chociaż rozwiązania ukształtowane w wyniku nowelizacji ustawy o adwokaturze, dokonane ustawą z dnia 29 marca 2007 r., dalekie są od precyzyjnego określenia szczegółowych relacji między poszczególnymi podmiotami uczestniczącymi w postępowaniu dyscyplinarnym, zasad odnoszących się do postępowania odwoławczego i reguł procedowania, ale nie ulega wątpliwości, że zasadnicze znaczenie ma zachowanie podziału rozstrzygnięć zapadających w tym postępowaniu na postanowienia i orzeczenia, zachowanie dotychczasowych etapów postępowania z podziałem na dochodzenie, postępowanie sądowe i postępowanie wykonawcze oraz określenie rodzajów środków odwoławczych w powiązaniu z formami rozstrzygnięć. Szczególne znaczenie ma zwłaszcza wyodrębnienie w art. 88a ustawy postanowień kończących postępowanie dyscyplinarne. Z zarysowanego tam podziału rozstrzygnięć wynika, że w tym postępowaniu, toczącym się również na obecnych zasadach, występuje kategoria decyzji procesowych rozstrzygających o dalszym biegu procesu, mająca postać postanowień. Niezależnie od tego, czy są to postanowienia jedynie blokujące wydanie rozstrzygnięcia co do przedmiotu tego postępowania, czy też zawierające takie rozstrzygnięcie (bo takiej zależności ustawodawca obecnie nie określił), zupełnie zasadnicze znaczenie ma to, że przy zachowaniu tego podziału jedynie w stosunku do jednej grupy rozstrzygnięć wyraźnie przewidziano możliwość zaskarżenia ich kasacją. Stosownie do dyspozycji art. 91a ust. 1 ustawy - Prawo o adwokaturze tylko od orzeczenia wydanego przez Wyższy Sąd Dyscyplinarny w drugiej instancji przysługuje kasacja. Od żadnego zatem innego rozstrzygnięcia wydanego w postępowaniu dyscyplinarnym ten nadzwyczajny środek zaskarżenia nie przysługuje. Dla rozważanego zagadnienia istotne znaczenie ma też krąg podmiotów uprawnionych do wniesienia kasacji. Możliwość tę ustawa przyznaje stronom, Ministrowi Sprawiedliwości, Rzecznikowi Praw Obywatelskich oraz Prezesowi Naczelnej Rady Adwokackiej. Gdyby na moment hipotetycznie założyć, że ustawodawca rzeczywiście zamierzał zróżnicować zakresy uprawnień poszczególnych podmiotów i przyznać niektórym spośród nich dalej idącą możliwość kwestionowania kasacją również postanowień prawomocnie kończących postępowanie dyscyplinarne, to właśnie przepis art. 91a ustawy - Prawo o adwokaturze był do tego właściwym miejscem. Skoro ustawodawca tego nie uczynił, to znaczy, że poszukiwanie rozwiązania zastępczego w postaci odwoływania się do odpowiedniego stosowania przepisu art. 521 k.p.k. nie znajduje sensownego uzasadnienia. Wbrew poglądowi zaprezentowanemu przez skarżącego powołana przezeń nowelizacja ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze, dokonana ustawą z dnia 29 marca 2007 r., nie doprowadziła do sytuacji, w której podmioty wymienione w art. 521 k.p.k. uzyskiwałyby nowe - szersze niż dotychczas - uprawnienia do kwestionowania skargą kasacyjną rozstrzygnięć zapadających w postępowaniu dyscyplinarnym toczącym się w stosunku do adwokatów, a podejmowanych w formie postanowień w fazie dochodzenia. Przede wszystkim proponowana przez skarżącego wykładnia nie znajduje wyraźnego oparcia normatywnego. Rzecz w tym, że wskazywany przez niego przepis art. 95n ustawy - Prawo o adwokaturze daje podstawę do odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu postępowania karnego jedynie w sprawach, które nie zostały uregulowane w odpowiednim rozdziale powołanej ustawy, tj. w rozdziale o postępowaniu dyscyplinarnym. Nie otwiera on natomiast drogi do stosowania przepisów Kodeksu postępowania karnego w kwestiach uregulowanych w tym właśnie rozdziale ustawy, ale w sposób odmienny niż to ma miejsce w procedurze karnej. Tymczasem taka właśnie sytuacja występuje w rozważanym układzie procesowym. Zarówno rodzaj rozstrzygnięć zapadających w postępowaniu dyscyplinarnym, podlegających zaskarżeniu kasacją, jak i katalog podmiotów uprawnionych do występowania z tym nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia, wynika wprost z ustawy - Prawo o adwokaturze.

Nie do przyjęcia jest zatem teza, że obowiązujący model postępowania dyscyplinarnego w stosunku do adwokatów przewiduje dwa odrębne tryby postępowania kasacyjnego, zakotwiczone w dwóch różnych aktach normatywnych, różne co do przedmiotu zaskarżenia i podmiotów uprawnionych do wniesienia kasacji, z których jeden tryb jest wyraźnie skonstruowany dla potrzeb tego postępowania i umieszczony w ustawie o charakterze ustrojowym dla korporacji adwokackiej, a drugi miałby wynikać z ogólnego odesłania do innego aktu normatywnego. Z założeniem racjonalnego ustawodawcy i spójności obowiązującego systemu nie da się pogodzić zatem wykładnia, wedle której w odniesieniu do orzeczeń sądów dyscyplinarnych, zapadających w wyniku rozpoznania sprawy po złożeniu aktu oskarżenia - zakres zaskarżenia kasacją i katalog uprawnionych do jej wniesienia podmiotów miałby regulować konkretny przepis art. 91a ust. 1 ustawy - Prawo o adwokaturze, natomiast w drodze generalnego odesłania do odpowiedniego stosowania Kodeksu postępowania karnego, zawartego w art. 95n tejże ustawy, powstawałby odrębny krąg rozstrzygnięć zapadających na innym etapie postępowania dyscyplinarnego, poddanych kontroli kasacyjnej uruchamianej przez podmioty wymienione w wyraźnie inaczej zbudowanym katalogu. Jeżeli będzie wolą ustawodawcy wprowadzenie takiego rozwiązania w sferze odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokatów, to powinno ono zmaterializować się w formie odpowiednio wyraźnej interwencji legislacyjnej. Tej ostatniej nie powinno się zastępować rozszerzającą wykładnią przepisu.