Orzeczenie WSD z dnia 27 października 2018 r.

w sprawie dyscyplinarnej obw. adw. D.B.
na skutek odwołania Rzecznika Dyscyplinarnego Izby Adwokackiej w Szczecinie oraz obwinionego od orzeczenia Sądu Dyscyplinarnego Izby Adwokackiej w Szczecinie z dnia 9 kwietnia 2018 r., SD 29/17,
na podstawie art. 437 § 2 k.p.k. w zw. z art. 95n ustawy ? Prawo o adwokaturze
orzeka:
zmienia zaskarżone orzeczenie i uniewinnia obwinionego od popełnienia zarzucanego mu czynu.
UZASADNIENIE
Rzecznik Dyscyplinarny Okręgowej Rady Adwokackiej w Szczecinie złożył wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego przeciwko adw. D.B., obwiniając [go] o to, że w okresie od stycznia 2014 r. do marca 2017 r. nie zawarł z aplikant adw. O.S., której był patronem, umowy o pracę albo umowy cywilnoprawnej, mimo że O.S. świadczyła na jego rzecz pracę, nie zgłosił O.S. do ubezpieczenia społecznego i nie uiścił na jej rzecz wynagrodzenia za ww. okres oraz nie odprowadzał składek ZUS i zaliczki na poczet podatku dochodowego, tj. o czyn z art. 80 ustawy ? Prawo o adwokaturze w zw. z art. 219 k.k. w zw. z § 4 Zbioru Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu.
Orzeczeniem z dnia 9 kwietnia 2018 r., SD 29/17, Sąd Dyscyplinarny Szczecińskiej Izby Adwokackiej uznał adw. D.B. za winnego tego, że w okresie od stycznia 2014 r. do marca 2017 r. nie zawarł z aplikant adw. O.S., której był patronem, umowy o pracę albo umowy cywilnoprawnej oraz nie zgłosił O.S. do ubezpieczenia społecznego i nie uiścił na jej rzecz wynagrodzenia za ww. okres, mimo że O.S. od stycznia 2014 r. do marca 2017 r. wykonywała na jego rzecz czynności polegające na przygotowywaniu pism, udziale w rozprawach sądowych, tj. czynu z art. 80 ustawy ? Prawo o adwokaturze w zw. z § 4 Zbioru Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu i za to na podstawie art. 80 ust. 1 pkt 1 ustawy ? Prawo o adwokaturze wymierzył obwinionemu karę upomnienia. Na podstawie ust. 1 lit. a i b uchwały Naczelnej Rady Adwokackiej z dnia 1 lipca 2017 r. obciążył obwinionego kosztami postępowania.
Od powyższego orzeczenia odwołanie wniósł Rzecznik Dyscyplinarny Izby Adwokackiej w Szczecinie, zaskarżając orzeczenie w części dotyczącej kary, oraz obwiniony, zaskarżając orzeczenie w całości.
Rzecznik Dyscyplinarny podniósł zarzut rażącej niewspółmierności orzeczonej wobec obwinionego kary i wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez wymierzenie obwinionemu adw. D.B. na podstawie art. 81 ust. 1 pkt 3 ustawy ? Prawo o adwokaturze kary pieniężnej w wysokości 6-krotności minimalnego wynagrodzenia w miejsce kary upomnienia oraz dodatkowo na podstawie art. 81 ust. 2 ustawy ? Prawo o adwokaturze orzeczenie zakazu wykonywania patronatu na czas jednego roku.
Obwiniony adw. D.B. w odwołaniu podniósł zarzuty obrazy przepisów prawa, mającej wpływ na treść orzeczenia, a to:
art. 89 ust. 2 ustawy ? Prawo o adwokaturze przez dowolną (a nie swobodną) ocenę całokształtu dowodów, nieuwzględniającą okoliczności przemawiających zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść obwinionego, mającą wpływ na treść wydanego w sprawie rozstrzygnięcia, a wyrażającą się w tym, że Sąd Dyscyplinarny w sposób wybiórczy uwzględnił elementy tak korzystne, jak i niekorzystne dla obwinionego, pasujące z góry do założonego zamiaru przypisania obwinionemu winy, błędną ocenę zeznań aplikantki adwokackiej O.S., w tym także pominięcie fragmentów zeznań przemawiających na korzyść obwinionego,
art. 80 ustawy ? Prawo o adwokaturze w zw. z § 4 Zbioru Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu polegającą na niewłaściwym zastosowaniu tychże przepisów prawa, co miało wpływ na treść wydanego rozstrzygnięcia, przejawiającą się w oczywiście błędnym rozstrzygnięciu przez Sąd Dyscyplinarny, że obwiniony swoim zachowaniem wyczerpał znamiona art. 80 ustawy ? Prawo o adwokaturze w zw. z § 4 Zbioru Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu w sytuacji, gdy żaden z przepisów regulujących działalność adwokata ? patrona, nie nakazuje zatrudniać aplikantów, a także zawierać innych umów (np. cywilnoprawnych), w rezultacie czego obwiniony nie był zobowiązany do zawarcia umowy na wykonywanie przez aplikantkę czynności i nie był zobowiązany do zgłoszenia aplikantki adw. O.S. do ubezpieczenia społecznego oraz uiszczania na jej rzecz wynagrodzenia za wskazany w opisie czynu okres,
art. 76 ust. 1 ustawy ? Prawo o adwokaturze poprzez jego niezastosowanie, co miało wpływ na treść wydanego w sprawie rozstrzygnięcia.
Przy tak stawianych zarzutach obwiniony wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia i uniewinnienie od zarzucanego czynu.
Wyższy Sąd Dyscyplinarny zważył, co następuje:
W wyniku dokonanej kontroli odwoławczej skuteczne okazało się odwołanie adw. D.B., które to doprowadziło do zmiany zaskarżonego orzeczenia.
Przede wszystkim wskazać należy, iż zasadnym okazał się podnoszony przez obwinionego zarzut obrazy przepisów prawa materialnego, mający wpływ na treść orzeczenia.
Istotnie w ustawie ? Prawo o adwokaturze nie można dopatrzyć się przepisu, z którego wynikałoby, że adwokat ma obowiązek zawrzeć z aplikantem adwokackim umowę o pracę lub inną umowę cywilnoprawną, nadto odprowadzać składki do ubezpieczenia społecznego. Z treści art. 76a ust. 1 ustawy ? Prawo o adwokaturze wynika, że patron może zatrudniać aplikanta na podstawie stosunku pracy, co oznacza, że adwokat ? patron nie jest zobowiązany do zawarcia umowy o pracę bądź innej umowy cywilnoprawnej. Istotnym jest, aby adwokat zawarł z aplikantem adwokackim umowę o patronat, w oparciu o którą aplikant adwokacki zdobywa przygotowanie do zawodu.
Odnosząc się do niniejszej sprawy stwierdzić należy, iż nie można przyjąć, że obwinionego łączył z aplikant adwokacką O.S. stosunek pracy. W tym zakresie ustalenia Sądu Dyscyplinarnego Izby Adwokackiej w Szczecinie są błędne i wymagają korekty.
Sąd Dyscyplinarny Izby Adwokackiej w Szczecinie dopuścił się błędu w ustaleniach faktycznych, który determinował wadliwość wydanego orzeczenia. Nie można bowiem przyjąć, aby obwinionego i aplikant adwokacką łączył stosunek pracy bądź inny, noszący cechy umowy cywilnoprawnej, a tylko i wyłącznie w takim wypadku można by postawić zarzut.
W tym miejscu wskazać należy, że obwiniony jako patron wypełnił swój obowiązek ustawowy poprzez zawarcie z aplikantką adwokacką O.S. umowy o patronat, do czego był zobligowany z mocy przepisów ustawy.
Z treści zeznań apl. adw. O.S. wynika, że po pierwsze to aplikantka chciała zapłacić obwinionemu za aplikację, przy czym obwiniony nie oczekiwał od aplikantki żadnej gratyfikacji finansowej. W drugiej kolejności należy wskazać, iż aplikantka adwokacka zeznała, że wykonywała różne czynności pod nadzorem obwinionego, ponieważ chciała jak najwięcej się nauczyć. Według zeznań apl. adw. O.S. obwiniony za każdym razem pytał, czy może dokonać czynności. Obwiniony przekazywał aplikantce środki finansowe na pokrycie kosztów przejazdu oraz wyżywienia. Nadto przyjmował sprawy pro bono, które prowadziła aplikantka w ramach nauki zawodu, przy czym inicjatywa w zakresie przyjmowania tychże spraw leżała po stronie aplikantki. Nauka zawodu w kancelarii obwinionego miała charakter elastyczny, a współpraca z obwinionym miała charakter praktyk, a świadczenia były ekwiwalentne. Aplikantka adwokacka O.S. nie oczekiwała zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego i nie czuje się pokrzywdzona.
Z treści wyżej przytoczonych zeznań apl. adw. O.S. nie można wyprowadzić wniosku, że łączył ją z obwinionym stosunek pracy bądź inna umowa cywilnoprawna z uwagi na brak elementów istotnych.
Definicja stosunku pracy zawarta jest w art. 22 § 1 k.p., zgodnie z którym przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca ? do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem, przy czym zatrudnienie w warunkach określonych w § 1 jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy.
Z punktu widzenia ww. przepisów dla stwierdzenia istnienia stosunku pracy istotne są warunki, w jakich praca jest świadczona i cechy tego stosunku takie jak: konieczność osobistego wykonywania pracy przez pracownika, odpłatność pracy, ciągłość świadczenia pracy oraz podporządkowanie pracownika pracodawcy i wykonywanie pracy w wyznaczonym przez pracodawcę miejscu i czasie.
Wymóg osobistego świadczenia pracy przejawia się tym, że pracownik nie może w obowiązku świadczenia pracy wyręczać się inną osobą (za wyjątkiem sytuacji, gdy chodzi np. o zastępstwo na wypadek nieobecności w pracy).
Odpłatność pracy oznacza, że ekwiwalentem pracy świadczonej w ramach stosunku pracy zawsze musi być wynagrodzenie (nie istnieje pojęcie nieodpłatnego stosunku pracy).
Ciągłość pracy w ramach stosunku pracy cechuje to, że zobowiązanie pracownika nie polega na jednorazowym wykonaniu pewnej czynności lub na wykonaniu ich zespołu składającego się na określony rezultat, lecz wiąże się z wykonywaniem określonych czynności w powtarzających się odstępach czasu, w okresie istnienia trwałej więzi łączącej pracownika z pracodawcą (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 1999 r., I PKN 451/99). Nie chodzi tu o wykonanie określonej pracy, lecz o jej stałe wykonywanie.
Podporzadkowanie pracownika kierownictwu pracodawcy, w wyznaczonym przez niego miejscu i czasie polega zwłaszcza na obowiązku przestrzegania ustalonego czasu pracy, w wyznaczonym do tego miejscu i stosowania się do poleceń przełożonego, które pozostają w związku z wykonywaną pracą, tj. jej organizacją i przebiegiem i polegają na możliwości wyznaczania pracownikowi zadań przy jednoczesnym wskazaniu mu sposobu ich wykonania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 1987 r., I PR 6/87).
Istotnym wyznacznikiem charakteru stosunku prawnego, którego przedmiotem jest wykonywanie pracy, jest także i to, która ze stron jest właścicielem (ew. posiadaczem) środków umożliwiających wykonywanie pracy (pomieszczeń, maszyn, urządzeń, narzędzi).
W związku ze wspomnianymi wcześniej cechami charakterystycznymi stosunku pracy Wyższy Sąd Dyscyplinarny uznał, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy jednoznacznie wskazuje, że aplikantka adwokacka O.S. w okresie od stycznia 2014 r. do marca 2017 r. wykonywała czynności w kancelarii adwokackiej, co jednak nie upoważnia do przyjęcia, że aplikantkę łączył z obwinionym stosunek pracy, a w tylko takim wypadku można by postawić obwinionemu zarzut.
Wadliwym zatem jest ustalenie sądu I instancji, że obwiniony pozbawił aplikantkę adwokacką O.S. jakiegokolwiek dochodu oraz nie zapewnił ubezpieczenia społecznego, co doprowadziło do przyjęcia, że obwiniony w okresie od stycznia 2014 r. do marca 2017 r. nie zawarł z aplikant adwokacką O.S., której był patronem, umowy o pracę, albo umowy cywilnoprawnej oraz nie zgłosił O.S. do ubezpieczenia społecznego i nie uiścił na jej rzecz wynagrodzenia za w/w okres, mimo, że O.S. od stycznia 2014 r. do marca 2017 r. wykonywała na jego rzecz czynności polegające na przygotowywaniu pism i udziale w rozprawach sądowych.
Powyższe czynności aplikantka adwokacka wykonywała w ramach nauki zawodu adwokata w relacji patron ? uczeń i nie można dopatrzyć się istnienia elementów stosunku pracy. Aplikantka adwokacka wykonywała czynności przewidziane w art. 77 ustawy ? Prawo o adwokaturze. Nie można bowiem przyjąć, aby aplikantka wykonywała pracę w wyznaczonym przez obwinionego miejscu i czasie, skoro za każdym razem obwiniony jako patron zadawał pytanie czy może wykonać czynności. Nadto nie można przyjąć, że pomiędzy aplikantką a obwinionym istniał element podporządkowania pracownika ? pracodawcy.
Zgodnie z treścią art. 76 ust. 4 i 5 ustawy ? Prawo o adwokaturze, aplikant adwokacki odbywa aplikację adwokacką pod kierunkiem patrona wyznaczonego przez dziekana okręgowej rady adwokackiej, a zadaniem patrona jest przygotowanie aplikanta adwokackiego do wykonywania zawodu adwokata w rozumieniu ustawy.
Ponieważ jak wcześniej wskazano, skoro pomiędzy apl. adw. O.S. a obwinionym adw. D.B. nie nawiązał się stosunek pracy bądź inny stosunek noszący cechy umowy cywilnoprawnej, to po stronie obwinionego nie istniał obowiązek zawarcia umowy o pracę bądź innej umowy cywilnoprawnej oraz odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne.
Nie bez znaczenia dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie jest fakt, iż aplikacja adwokacka jest płatna, co reguluje art. 76b ustawy ? Prawo o adwokaturze. Jak wcześniej wskazano istotnym jest, aby adwokat ? patron zawarł z aplikantem adwokackim umowę patronacką. Natomiast forma i zasady nauki zawodu aplikanta adwokackiego nie została żadnymi przepisami określona.
Wyższy Sąd Dyscyplinarny nie dopatrzył się, aby aplikantkę adwokacką O.S. łączył stosunek pracy bądź inny stosunek cywilnoprawny, albowiem pozwalają na to ustalenia poczynione powyżej. Powyższe wynika bezpośrednio z zeznań świadka O.S., złożonych przed Rzecznikiem Dyscyplinarnym oraz na posiedzeniu Sądu Dyscyplinarnego Izby Adwokackiej w Szczecinie dnia 4 kwietnia 2018 r.
Konsekwencją powyższego jest zmiana zaskarżonego orzeczenia i uniewinnienie obwinionego od popełnienia zarzucanego czynu. Brak podstaw prawnych, aby przypisać obwinionemu, iż swoim działaniem wyczerpał znamiona czynu z art. 80 ustawy ? Prawo o adwokaturze w zw. z § 4 Zbioru Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu, który to dotyczy osób zatrudnionych przez adwokata. Skoro z ustaleń Wyższego Sądu Dyscyplinarnego wynika, iż apl. adw. O.S. nie pozostawała w zatrudnieniu, to obwiniony nie miał obowiązku zawierania umowy o pracę bądź innej umowy cywilnoprawnej, ani też nie miał obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne. Wyższy Sąd Dyscyplinarny uznał zatem, iż dokonana przez Sąd orzekający ocena dowodów nie była wnikliwa i wszechstronna. Nie obejmowała ona wszystkich faktów i okoliczności istotnych dla prawidłowego orzekania w niniejszej sprawie. Tym samym za prawidłowe nie mogło zostać także uznane zaskarżone orzeczenie.
Z podanych wyżej powodów Wyższy Sąd Dyscyplinarny zmienił zaskarżone orzeczenie i uniewinnił obwinionego adw. D.B.
W świetle powyższych rozważań, jako bezzasadne należy uznać odwołanie Rzecznika Dyscyplinarnego Izby Adwokackiej w Szczecinie, który to zarzucał tylko i wyłącznie rażącą niewspółmierność orzeczonej wobec obwinionego kary. W tym miejscu godzi się podnieść, iż gdyby istotnie obwiniony zatrudniał apl. adw. O.S. w rozumieniu przepisów kodeksu pracy bądź na zasadzie stosunku cywilnoprawnego, to istotnie kara upomnienia nosiłaby cechy niewspółmierności i byłaby zbyt łagodna. Z taką sytuacją nie mamy jednak do czynienia w niniejszej sprawie.
Mając powyższe na względzie, Wyższy Sąd Dyscyplinarny na podstawie art. 95n ustawy ? Prawo o adwokaturze w zw. z art. 437 § 1 i 2 k.p.k. zmienił zaskarżone orzeczenie, jak w sentencji.