Orzeczenie WSD z dnia 25 listopada 2017 r.

Norma określona w § 9 ust. 2 lit a ZZEAiGZ ma stać na straży niezależności adwokata wobec klienta i wobec wymiaru sprawiedliwości. Wartości te są fundamentalne dla wykonywania zawodu adwokata. Jak stwierdzono w pkt 1 Międzynarodowych Zasad Postępowania Zawodów Prawniczych (wersja z 2011 roku) International Bar Association (której członkiem jest Naczelna Rada Adwokacka), niezależność ma gwarantować klientowi otrzymanie obiektywnej porady prawnej, nieuzależnionej w ocenach i treści od interesów klienta i adwokata.

Takiego stanowiska nie da się pogodzić ze sprawowaniem funkcji członka zarządu spółki kapitałowej. Z racji definicji obowiązków członków zarządu (prowadzenie spraw spółki ? vide art. 201 § 1 i art. 368 § 1 KSH) ratio ich działania opiera się na innych przesłankach niż działanie adwokata. Adwokat wykonujący ? nawet na zlecenie klienta ? funkcję członka zarządu spółki musi kierować się przede wszystkim interesem tego podmiotu gospodarczego przedkładając go nad swoje obowiązki zawodowe. Jak podnosi się w doktrynie, ?Sprawowanie funkcji członka zarządu, względnie prokurenta w spółce prawa handlowego charakteryzuje się specyfiką, która obejmuje m.in:

a) aktywne uczestnictwo w szeroko rozumianym biznesie, co zakłada po pierwsze ukierunkowanie wszelkich wysiłków na realizację celu spółki, którym jest maksymalizacja ekonomicznego zysku, a po drugie ? permanentne uczestnictwo w grze rynkowej, co wiąże się w pierwszej kolejności z pozostawaniem w stałej konkurencji z innymi podmiotami prowadzącymi działalność na tym samym polu;

b) pełne, a co najmniej poważne zaangażowanie w pracę zarządu spółki, co znajduje swój wymiar w obciążeniu czasowym, zaangażowaniu intelektualnym, zajęciach dodatkowych poszerzających wiedzę niezbędną do pełnienia funkcji (śledzenie zmian przepisów, analizowanie badań rynku i wiele innych);

c) wertykalne podporządkowanie zarządu spółki organowi nadzorczemu (Walnemu Zgromadzeniu Wspólników lub Akcjonariuszy, względnie radzie nadzorczej, o ile w danej spółce została powołana; w odniesieniu do niektórych spółek nadzór sprawuje reprezentant Skarbu Państwa);

d) podleganie kontroli biegłych rewidentów podczas prowadzenia audytu;

e) podleganie kontroli władz skarbowych oraz karno-skarbowych;

f) a w odniesieniu do spółek Skarbu Państwa ? podleganie kontroli Najwyższej Izby Kontroli i wiele innych obszarów.

20. Kontrola prowadzona wobec spółki, w pewnej części rozpościera się na kontrolę działalności zarządu, co przekłada się na ocenianie czynności poszczególnych jego członków, stąd dopuszczalne jest pewne uproszczenie zamykające się w twierdzeniu, że czynności nadzorczo-kontrolne, jakim podlega spółka, przekładają się na czynności poszczególnych członków zarządu oraz ich niezależność.

21. Sprawowanie funkcji w zarządzie nierozerwalnie łączy się z odpowiedzialnością prawną przewidzianą przez prawo handlowe (obecnie KSH), a odpowiedzialność ta, w pewnych wypadkach, znajduje swój wymiar majątkowy, a nawet prawnokarny. Tak więc można w pewnym uproszczeniu powiedzieć, że w sytuacjach granicznych działalność członka zarządu oraz podejmowane przezeń decyzje podlegają kontroli ze strony prokuratora (O. Górniok, Odpowiedzialność karna menadżerów, Toruń 2004).

Jak z powyższego wynika, sytuacja członka zarządu spółki prawa handlowego nacechowana jest wieloraką zależnością ? i to nawet w przypadku jednoosobowej spółki z o.o., w której członek zarządu może łączyć funkcje zarządcze z funkcjami stanowiącymi oraz kontrolno-nadzorczymi (jeśli jest również jedynym udziałowcem). Wieloaspektowa zależność członka zarządu spółki oraz prokurenta (jako funkcji o podobnych do członka zarządu kompetencjach zarządczych), o której wyżej mowa, jest zatem całkowitym przeciwstawieniem niezawisłości i niezależności zawodowej adwokata (§ 7). Jest to zatem podstawowe uzasadnienie zakazu łączenia tych dwóch, jakże różnych obszarów aktywności, a de facto ? dwóch zupełnie różnych zawodów: zawodu adwokata oraz zawodu menedżera? (J. Naumann, Zbiór Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu. Komentarz, Warszawa 2017). Nie sposób zatem pogodzić wykonywania zawodu adwokata i piastowania funkcji członka zarządu spółki kapitałowej.

Dopuszczony przez przepis [jest] wyjątek dotyczący pełnienia funkcji członka zarządu w spółkach prawa handlowego, o ile pełnienie tej funkcji ma charakter przejściowy, a nadto pełnienie takiej funkcji ma na celu wykonanie określonego i ograniczonego w czasie zlecenia klienta. Trzeba zwrócić uwagę, że pełnienie funkcji członka zarządu spółki prawa handlowego co do zasady jest ograniczone w czasie (art. 202, art. 203 i art. 369 KSH). W normie zawartej w § 9 ust. 2 lit a ZZEAiGZ musi zatem chodzić nie tylko o czasowy wymiar pełnionej funkcji, choć oczywiście długotrwałość pełnienia funkcji z pewnością będzie przeczyć pojmowaniu sprawowania mandatu członka zarządu jako ?przejściowego?. W ocenie Sądu chodzi tu o sytuacje, w których adwokat podejmuje się tej funkcji wyłącznie dla zrealizowania niezbędnych czynności o charakterze przede wszystkim zabezpieczającym interes klienta do czasu powołania nowego zarządu lub w związku z nadzwyczajną sytuacją (analogiczną do opisanych w § 9 ust. 4 ? np. likwidacja spółki). W okolicznościach niniejszej sprawy sam obwiniony wskazuje, że uzasadnieniem dla długotrwałego zajmowania stanowiska było zapewnienie realizacji różnych celów gospodarczych klienta polegających na nabyciu, rewitalizacji i komercjalizacji oznaczonych nieruchomości, a więc w istocie prowadzenie normalnych spraw spółki i wykonywanie funkcji członka zarządu bez żadnych ograniczeń przedmiotowych. Tym samym nie sposób przyjąć, że działania obwinionego miały charakter przejściowy.

Choć nie było to przedmiotem zarzutów, Sąd musi się odnieść do kwestii zgodności ograniczenia wynikającego z § 9 ust. 2 lit a z Konstytucją. Nie ulega bowiem wątpliwości, że norma ZZEAiGZ może być odczytana jako ograniczenie wolności gospodarczej i wolności wyboru zawodu i miejsca pracy (art. 20 i art. 65 Konstytucji). Trzeba jednak mieć na względzie, że w orzecznictwie i doktrynie nie ulega wątpliwości, iż fakt przynależności do samorządu zawodowego wiąże się z podleganiem pieczy sprawowanej przez organy samorządu nad jego członkami.

Trybunał Konstytucyjny i Naczelny Sąd Administracyjny wielokrotnie podkreślały, że z nadaniem określonym zawodom charakteru zawodów zaufania publicznego w rozumieniu Konstytucji związana jest ustawowa dopuszczalność nakładania pewnych ograniczeń w zakresie konstytucyjnej wolności dostępu do zawodu i jego wykonywania (art. 65 ust. 1 Konstytucji) oraz objęcie osób wykonujących takie zawody obowiązkiem przynależności do samorządu zawodowego. Samorząd zawodu zaufania publicznego, powołany zgodnie z art. 17 ust. 1 Konstytucji, w drodze ustawy, realizuje dwie zasadnicze funkcje: reprezentuje osoby wykonujące ten zawód oraz sprawuje pieczę nad jego należytym wykonywaniem w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony. Obie te funkcje są jednakowo ważne i nie ma powodów, aby którejkolwiek z nich przyznawać pierwszeństwo (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 maja 2001 roku, K 37/00; wyrok NSA z dnia 5 kwietnia 2013 roku, II GSK 2066/11). W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego termin konstytucyjny ?piecza? rozumiany jest szeroko. Wąskie, nazbyt literalne jego tłumaczenie, może bowiem w kontekście art. 17 ust. 1 Konstytucji spowodować brak uwzględnienia podstawowych, istotnych cech tego samorządu, jak np. niezależność. Zakres przedmiotowy ?pieczy? określa konstytucyjny termin ?należyte wykonywanie zawodu?. ?Pieczą? samorządu zostały objęte te czynności, które należą do zakresu zadań realizowanych w ramach wykonywania zawodu. ?Piecza? nie jest tożsama z nadzorem nad należytym wykonywaniem zawodu, jest to pojęcie znacznie szersze, obejmujące między innymi udzielanie wsparcia (pomocy) członkom samorządu w wykonywaniu ich obowiązków, ale także egzekwowanie odpowiedzialności z tytułu nienależytego wykonywania zawodu. Odnosząc się do istoty ?pieczy?, należy pamiętać również o publicznym charakterze tej funkcji. W aspekcie podmiotowym ?pieczy? podlegają wszystkie osoby wykonujące dany zawód zaufania publicznego.

W ocenie tutejszego składu pojęcie pieczy (o którym mowa w art. 17 ust. 1 Konstytucji) może także obejmować dbałość o zachowanie reguł deontologicznych nakładających ograniczenia w zakresie podejmowania zajęć sprzecznych z istotą zawodu adwokata. Tak samo należy przyjąć, że ograniczenia te mają wystarczające oparcie w treści ustawy ? Prawo o adwokaturze. Podkreślić zatem trzeba, że zawód adwokata jest zawodem zaufania publicznego, powołanym do świadczenia profesjonalnej pomocy prawnej ludziom, którzy jej potrzebują w najróżniejszych sytuacjach życiowych. Oczywistym jest przecież, że działania adwokata, który udziela porady prawnej, reprezentuje stronę procesu, broni oskarżonego, sporządza pismo procesowe, mają przemożny wpływ na sytuację majątkową i osobistą osób korzystających z jego usług. Znamiennym jest, że tworząc samorząd zawodowy adwokatów i przekazując mu sprawowanie pieczy nad należytym wykonywaniem tego zawodu w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony ( art. 17 ust. 1 Konstytucji), ustawodawca nie nałożył obowiązku zapewnienia obywatelom możliwości korzystania z pomocy prawnej na adwokatów, lecz na powołaną w tym celu adwokaturę (art. 1 ust. 1 ustawy ? Prawo o adwokaturze) i to ją zobowiązał do tworzenia warunków do realizacji tego zadania, sprawowania nadzoru na przestrzeganiem przepisów o wykonywaniu zawodu adwokata, doskonalenia zawodowego adwokatów, ustalania i krzewienia zasad etyki zawodowej oraz dbałości o ich przestrzeganie (art. 3 ustawy ? Prawo o adwokaturze). Nie do przyjęcia byłoby założenie, że realizacja zadań nakładanych na samorząd zawodowy nie rodzi po stronie jego członków odpowiednich obowiązków. Brak takiego powiązania pozbawiałby adwokaturę konstytucyjnych cech samorządu zawodowego, gdyż sprawowanie przez nią pieczy nad należytym wykonywaniem zawodu adwokata w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony czyniłby iluzorycznym (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2016 roku, SDI 60/16).