Orzeczenie WSD z dnia 16 grudnia 2017 r.

Wyższy Sąd Dyscyplinarny odnosząc się do zarzutów merytorycznych obwinionego w pełni podziela stanowisko Sądu Dyscyplinarnego Izby Adwokackiej. Zgodnie też z art. 58 pkt 12 lit h ustawy ? Prawo o adwokaturze zasady wykonywania zawodu adwokata uchwala Naczelna Rada Adwokacka. W oparciu o te przepisy Naczelna Rada Adwokacka uchwaliła w dniu 10 października 1998 roku ZZEAiGZ. Zgodnie z postanowieniami zawartymi w ZZEAiGZ do obowiązków adwokata należy m. in. stałe podnoszenie kwalifikacji zawodowych i dążenie do utrzymania wysokiej sprawności zawodowej (§ 8), stosowanie się do obowiązujących uchwał i innych decyzji władz adwokatury (§ 63), udzielanie władzom adwokatury żądanych wyjaśnień w zakreślonym terminie (§ 6a). W myśl natomiast uchwały NRA nr 57/2011 z dnia 19 listopada 2011 roku ?O doskonaleniu zawodowym adwokatów? (w brzmieniu obowiązującym w czasie przewinienia dyscyplinarnego) adwokat powinien spełniać obowiązek doskonalenia zawodowego poprzez uczestnictwo w szkoleniach zawodowych organizowanych przez samorząd zawodowy adwokatury, udział w szkoleniach, seminariach, konferencjach lub wykładach organizowanych przez inne instytucje, niż samorząd zawodowy adwokatury, samokształcenie, które wyraża się bądź w przygotowaniu i publikacji opracowania o charakterze naukowym oraz publicystyczno-prawnym, bądź w przygotowaniu i przeprowadzeniu wystąpienia w ramach wymienionych wcześniej form szkolenia (§ 4), a także do końca lutego każdego roku, złożyć sprawozdanie o wykonaniu obowiązku doskonalenia w poprzednim roku kalendarzowym (§ 18).

Obowiązek doskonalenia zawodowego adwokata jest obowiązkiem ustawowym określanym przez organy samorządu adwokackiego co do sposobu jego realizacji i egzekwowania w związku z dążeniem do utrzymania wysokiej sprawności zawodowej. Zgodnie z § 63 ZZEAiGZ adwokat obowiązany jest stosować się do obowiązujących uchwał i innych decyzji władz adwokatury. Taką uchwałą jest uchwała NRAnr 57/2011 z dnia 19 listopada 2011 roku ?O doskonaleniu zawodowym adwokatów?. Uchwała ta precyzuje zasady wynikające z § 8 zd. 3 ZZEAiGZ. Paragraf 16 uchwały NRA ?O doskonaleniu zawodowym adwokatów? w celu spełnienia obowiązku doskonalenia zawodowego wskazuje na fakt, iż adwokaci winni być rozliczani na zasadach określonych w tej uchwale. Ponadto zgodnie z § 18 uchwały ?O doskonaleniu zawodowym adwokatów? adwokaci objęci obowiązkiem doskonalenia zawodowego mają obowiązek w terminie do końca lutego każdego roku złożyć sprawozdanie o wykonaniu obowiązku doskonalenia w poprzednim roku kalendarzowym. W zakresie, w jakim obowiązek doskonalenia został zrealizowany w inny sposób, niż poprzez uczestnictwo w szkoleniu zorganizowanym przez Okręgową Radę Adwokacką lub przeprowadzenie wystąpienia w ramach takiego szkolenia, do sprawozdania należy załączyć dokumenty potwierdzające wykonanie obowiązku doskonalenia zawodowego, zawierające dane pozwalające na ustalenie, że dana forma doskonalenia zawodowego spełnia wymogi określone w Uchwale.

Postanowieniem z dnia 13 grudnia 2016 roku, SDI 60/16, Sąd Najwyższy stwierdził, że wykonywanie wszystkich zawodów prawniczych, w tym również zawodu adwokata musi łączyć się ze stałym uzupełnianiem wiedzy, co wynika z dynamiki zmian przepisów, wprowadzania nowych regulacji i instytucji prawnych. Osoba chcąca prawidłowo wykonywać swój zawód nie może pozwolić sobie na zaprzestanie doskonalenia zawodowego i zwłokę w aktualizowaniu znajomości przepisów prawa, orzecznictwa, literatury przedmiotu. Zatem na pytanie, czy adwokatura może obligować swoich członków do doskonalenia zawodowego w sposób określony przez jej organy samorządowe pod groźbą odpowiedzialności dyscyplinarnej, należy odpowiedzieć twierdząco.

Wydane przez Sąd Najwyższy orzeczenie, na jakie powołuje się obwiniony, w sprawie SDI 32/14 nie może determinować innych rozstrzygnięć, gdyż orzeczenie w omawianej sprawie z jednej strony nie zostało oparte na przepisach regulujących wykonywanie zawodu adwokata, które pomimo znaczących podobieństw unormowań dotyczących radców prawnych i adwokatów różniły się w aspekcie odpowiedzialności dyscyplinarnej, z drugiej zaś, trudno w pełni podzielić wszystkie wyrażone w nim poglądy, o czym wspominał Sąd Najwyższy w sprawie SDI 60/16.

Ustawodawca ? starając się zniwelować skutki wymienionego wcześniej wyroku Sądu Najwyższego ? ustawą z dnia 5 sierpnia 2015 roku o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej (Dz.U. z 2015 r. poz. 1255) znowelizował zarówno ustawę o radcach prawnych, jak i prawo o adwokaturze, wymieniając w zakresach działania Krajowej Rady Radców Prawnych (art. 60 pkt 8 lit. h) i NRA (art. 58 pkt 12 lit. m) możliwość uchwalania regulaminów dotyczących dopełnienia obowiązku zawodowego radców prawnych/adwokatów w zakresie doskonalenia zawodowego i uprawnień organów samorządu służących zapewnieniu przestrzegania tego obowiązku przez członków obu grup zawodowych. Z treści znowelizowanego przepisu art. 58 pkt 12 lit. m, którego nie można uznać za źródło normy kompetencyjnej, wynika prawo do nakładania na adwokatów przez organy samorządowe obowiązków obwarowanych odpowiedzialnością dyscyplinarną. Obecne brzmienie ustawy ? Prawo o adwokaturze nie powinno budzić żadnych wątpliwości interpretacyjnych co do istnienia takiego obowiązku, co przesądził Sad Najwyższy w wydawanych orzeczeniach dotyczących identycznej polemiki, jaką prowadzili obwinieni nie wykonujący obowiązku szkolenia. Ponadto, zdaniem Sądu Najwyższego nowelizacja z 2015 roku nie zmieniła niczego w dotychczasowym stanie prawnym, a doskonalenie zawodowe należało do obowiązku zawodowego adwokata.

Analiza całokształtu unormowań dotyczących wykonywania zawodu adwokata prowadzi do wniosku, że uchylanie się adwokata od realizacji obowiązku doskonalenia zawodowego, w sposób określony przez właściwy organ samorządu zawodowego może stanowić przewinienie dyscyplinarne, o którym mowa w art. 80 ustawy ? Prawo o adwokaturze, zarówno w świetle brzmienia aktualnych przepisów, jak również stanie prawnym obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 roku o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej (Dz.U. z 2015 r. poz. 1255).

Oczywistym jest, co podnosi obwiniony, że wskazane wyżej przepisy regulacji korporacyjnych nie mogą stanowić samodzielnej podstawy odpowiedzialności dyscyplinarnej, gdyż ta musi mieć oparcie w przepisie rangi ustawowej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lipca 2010 roku, SDI 12/10). Rzecz jednak w tym, że obowiązek doskonalenia zawodowego adwokata jest obowiązkiem ustawowym. Określanie przez organy samorządu adwokackiego sposobu realizacji i egzekwowania tego obowiązku ma umocowanie ustawowe, a zatem w niczym nie narusza praw konstytucyjnych.

Prawdą jest, że w ustawie ? Prawo o adwokaturze brak jest przepisu, zawierającego adresowany bezpośrednio do adwokata nakaz stałego podnoszenia kwalifikacji, w tym udziału w szkoleniach. Nie oznacza to jednak, że ustawodawca ? celowo lub przez przeoczenie ? zwolnił adwokatów z takiego obowiązku. Przeciwnie, przepisy ustawy ? Prawo o adwokaturze nie pozostawiają najmniejszych wątpliwości, że ustawodawca zobligował ich do podnoszenia swoich kwalifikacji zawodowych. Co więcej, nakazał im realizować ten obowiązek zawodowy w formie i na zasadach określonych przez organy ich samorządu zawodowego. Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 4 ustawy ? Prawo o adwokaturze jednym z zadań samorządu zawodowego adwokatury jest doskonalenie zawodowe adwokatów.

Zawód adwokata jest zawodem zaufania publicznego, powołanym do świadczenia profesjonalnej pomocy prawnej ludziom, którzy jej potrzebują w najróżniejszych sytuacjach życiowych. Z uwagi na charakter materii, której dotyczy pomoc świadczona przez adwokatów, ważne jest, aby przygotowanie adwokatów do świadczonych przez nich usług było stale utrzymywane na odpowiednim poziomie. Trudno sobie wyobrazić, aby racjonalny ustawodawca pozostawił wyłącznie mechanizmom rynkowym wymuszanie na adwokatach doskonalenia zawodowego i eliminowania z ich zawodu tych, którzy sami nie będą chcieli podnosić swoich kwalifikacji. Nie postąpił tak też polski ustawodawca, o czym przekonują zapisy ustawy ? Prawo o adwokaturze. Znamiennym jest, że tworząc samorząd zawodowy adwokatów i przekazując mu sprawowanie pieczy nad należytym wykonywaniem tego zawodu w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony (art. 17 ust. 1 Konstytucji), ustawodawca nie nałożył obowiązku zapewnienia obywatelom możliwości korzystania z pomocy prawnej na adwokatów, lecz na powołaną w tym celu adwokaturę (art. 1 ust. 1 ustawy ? Prawo o adwokaturze) i to ją zobowiązał do tworzenia warunków do realizacji tego zadania, sprawowania nadzoru nad przestrzeganiem przepisów o wykonywaniu zawodu adwokata, doskonalenia zawodowego adwokatów, ustalania i krzewienia zasad etyki zawodowej oraz dbałości o ich przestrzeganie (art. 3 ustawy ? Prawo o adwokaturze).

Nie do przyjęcia byłoby założenie, co podkreśla Sąd Najwyższy, że realizacja zadań nakładanych na samorząd zawodowy nie rodzi po stronie jego członków odpowiednich obowiązków. Brak takiego powiązania pozbawiałby adwokaturę konstytucyjnych cech samorządu zawodowego, gdyż sprawowanie przez nią pieczy nad należytym wykonywaniem zawodu adwokata w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony czyniłby iluzorycznym. W tym kontekście ustawodawca nie bez przyczyny nie nakładał bezpośrednio na adwokatów obowiązku podnoszenia kwalifikacji zawodowych, pozostawiając w ich gestii jego wykonanie, lecz posłużył się pojęciem doskonalenia zawodowego, które ze swej istoty ma charakter zorganizowany. Nie może być inaczej, skoro realizuje go samorząd zawodowy. Będąc odpowiedzialnym za doskonalenie zawodowe swoich członków, musi mu nadać formę na tyle zorganizowaną i sformalizowaną, aby dało się kontrolować realizację tego obowiązku.

W tej sytuacji zupełnie nieuprawnionym byłoby dowodzenie, iż wyartykułowanie w ZZEAiGZ powinności stałego podnoszenia przez adwokata kwalifikacji zawodowych, a także skonkretyzowane w uchwale NRA nr 57/2011 z dnia 19 listopada 2011 roku sposoby realizacji przez adwokatów obowiązku doskonalenia zawodowego i jego rozliczania nie ma oparcia ustawowego. Nie bez znaczenia jest również, że dopełnienie przez adwokata ? ciążącego na nim z racji przynależności do adwokatury ? obowiązku doskonalenia zawodowego, nie może być uważane za nadmierne obciążenie, ponieważ regulacje samorządowe pozwalają realizować go nawet poprzez dające zweryfikować aktywność adwokata formy samokształcenia. Wszystko to prowadzi do wniosku, iż słusznie Sąd Dyscyplinarny przyjął, że można przypisać adwokatowi nierealizującemu obowiązku szkolenia popełnienie przewinienia dyscyplinarnego określonego w art. 80 ustawy ? Prawo o adwokaturze, który przewiduje odpowiedzialność adwokata m.in. za postępowanie sprzeczne z zasadami etyki lub godnością zawodu oraz naruszenie obowiązków zawodowych. Brak udziału obwinionego w realizacji nałożonego na adwokaturę ustawowego obowiązku doskonalenia zawodowego adwokatów stanowi naruszenie jego obowiązków zawodowych i jednocześnie pozostaje w sprzeczności z zasadami etyki jego zawodu. Ujęty w § 8 ZZEAiGZ obowiązek stałego podnoszenia kwalifikacji zawodowej wyraża jedną z podstawowych zasad deontologii adwokackiej i jak to wyżej wykazano ma ustawowe umocowanie.

W podobnym tonie wypowiedział się Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 9 lutego 2017 roku, SDI 84/16, który stwierdził, że uchylanie się adwokata od realizacji obowiązku doskonalenia zawodowego, w sposób określony przez właściwy organ samorządu zawodowego, może stanowić przewinienie dyscyplinarne, o którym mowa w art. 80 ustawy ? Prawo o adwokaturze. Ponadto Sąd Najwyższy powtórzył w postanowieniu z dnia 13 grudnia 2016 roku, SDI 60/16, że odpowiedzialność dyscyplinarna za naruszenie obowiązku szkoleniowego znajduje oparcie w przepisach rangi ustawowej i to zarówno obecnie obowiązujących, jak i wcześniejszych.

Doskonalenie zawodowe adwokatów zapisane jako zadanie samorządu, jest jednocześnie obowiązkiem każdego adwokata. Uchwała NRA nr 57/2011 z dnia 19 listopada 2011 roku o doskonaleniu zawodowym adwokatów określa zasady obowiązkowego doskonalenia zawodowego. Uchwała w preambule potwierdza wagę doskonalenia zawodowego, stwierdzając m. in., że najwyższe kwalifikacje zawodowe adwokata, obok kwalifikacji etycznych, stanowią warunek, a jednocześnie gwarancję realizacji społecznej roli adwokata (J. Trela, Art. 3 [w:] Prawo o adwokaturze. Komentarz, Warszawa 2016). Zdaniem A. Michałowskiego ?każdy, kto wykonuje zawód adwokata, musi nadążać za nieustannie zmieniającymi się przepisami. Podnoszenie więc kwalifikacji nie jest tylko indywidualnym wyzwaniem dla każdego z adwokatów, ale także obowiązkiem zawodowym, podyktowanym m. in. ujednolicającym się unijnym rynkiem usług prawniczych? (A. Michałowski, Szkolenie zawodowe adwokatów na świecie, ?Palestra? 2003, nr 3-4). Podobne spostrzeżenia na temat obowiązku szkoleniowego adwokatów w kontekście przewinienia dyscyplinarnego przedstawia G. Wierczyński w monografii o ?Udostępnianiu informacji o prawie jako warunku skutecznej działalności prawotwórczej?. Zdaniem autora z przytoczonych przepisów dotyczących doskonalenia zawodowego wynika, że jednym z najważniejszych mechanizmów, który powinien gwarantować, że adwokaci i radcowie prawni udzielają porad prawnych odpowiedniej jakości, jest odpowiedzialność dyscyplinarna za zaniedbywanie obowiązku dokształcania. Autor nawiązuje tym samym do rozwiązania francuskiego, gdzie w raporcie dotyczącym zawodów prawniczych jako sposoby na wyjście z kryzysu zawodów prawniczych zarekomendowano nie tylko zwiększanie wymagań w zakresie doskonalenia zawodowego, ale również wzmocnienie dyscypliny oraz roli skarżącego w postępowaniu dyscyplinarnym (G. Wierczyński, Zakończenie [w:] Udostępnianie informacji o prawie jako warunek skutecznej działalności prawotwórczej, Gdańsk 2015).