Orzeczenie WSD z dnia 16 grudnia 2017 r.

Z przynależności do korporacji adwokackiej wynika dla każdego adwokata obowiązek przestrzegania zasad etyki i godności zawodu oraz zwyczajów utrwalonych w tradycji i zwyczajach co dotyczy zarówno życia zawodowego i prywatnego. Zdaniem A. Michałowskiego ?każdy, kto wykonuje zawód adwokata, musi nadążać za nieustannie zmieniającymi się przepisami. Podnoszenie więc kwalifikacji nie jest tylko indywidualnym wyzwaniem dla każdego z adwokatów, ale także obowiązkiem zawodowym, podyktowanym m.in. ujednolicającym się unijnym rynkiem usług prawniczych? (A. Michałowski, Szkolenie zawodowe adwokatów na świecie, ?Palestra? 2003, nr 3-4). ?Doskonalenie zawodowe adwokatów, zapisane jako zadanie samorządu, jest jednocześnie obowiązkiem każdego adwokata. Uchwała NRA nr 57/2011 z dnia 19 listopada 2011 roku o doskonaleniu zawodowym adwokatów określa zasady obowiązkowego doskonalenia zawodowego. Uchwała w preambule potwierdza wagę doskonalenia zawodowego, stwierdzając m.in., że najwyższe kwalifikacje zawodowe adwokata, obok kwalifikacji etycznych, stanowią warunek, a jednocześnie gwarancję realizacji społecznej roli adwokata? (J. Trela, Art. 3 [w:] Prawo o adwokaturze. Komentarz, Warszawa 2016). Podobne spostrzeżenia na temat obowiązku szkoleniowego adwokatów w kontekście przewinienia dyscyplinarnego przedstawia G. Wierczyński w monografii o ?Udostępnianiu informacji o prawie jako warunku skutecznej działalności prawotwórczej?. Zdaniem autora z przytoczonych przepisów dotyczących doskonalenia zawodowego wynika, że jednym z najważniejszych mechanizmów, który powinien gwarantować, że adwokaci i radcowie prawni udzielają porad prawnych odpowiedniej jakości jest odpowiedzialność dyscyplinarna za zaniedbywanie obowiązku dokształcania. Autor nawiązuje tym samym do rozwiązania francuskiego, gdzie w raporcie dotyczącym zawodów prawniczych jako sposobu na wyjście z kryzysu zawodów prawniczych zarekomendowano nie tylko zwiększanie wymagań w zakresie doskonalenia zawodowego, ale również wzmocnienie dyscypliny oraz roli skarżącego w postępowaniu dyscyplinarnym (G. Wierczyński, Zakończenie [w:] Udostępnianie informacji o prawie jako warunek skutecznej działalności prawotwórczej, Gdańsk 2015).

W sprawie obowiązku szkolenia zawodowego adwokatów wypowiadał się też Sąd Najwyższy. W postanowieniu z dnia 13 grudnia 2016 roku, SDI 60/16, stwierdził, że ?wykonywanie wszystkich zawodów prawniczych, w tym również zawodu adwokata, musi łączyć się ze stałym uzupełnianiem wiedzy. Wynika to już z samej dynamiki zmian przepisów, wprowadzania nowych regulacji i instytucji prawnych. Osoba chcąca prawidłowo wykonywać swój zawód nie może pozwolić sobie na zaprzestanie doskonalenia zawodowego i zwłokę w aktualizowaniu znajomości przepisów prawa, orzecznictwa, literatury przedmiotu. Zatem na pytanie, czy adwokatura może obligować swoich członków do doskonalenia zawodowego w sposób określony przez jej organy samorządowe pod groźbą odpowiedzialności dyscyplinarnej należy odpowiedzieć twierdząco?. Wydane przez Sąd Najwyższy orzeczenie w sprawie SDI 32/14 nie może determinować innych rozstrzygnięć, gdyż orzeczenie w omawianej sprawie z jednej strony nie zostało oparte na przepisach regulujących wykonywanie zawodu adwokata, z drugiej zaś, trudno w pełni podzielić wszystkie wyrażone w nim poglądy i w tym przedmiocie również wypowiedział się Sąd Najwyższy w późniejszym, wyżej cytowanym orzeczeniu.

Ustawodawca ? starając się niejako zniwelować skutki wymienionego wcześniej wyroku Sądu Najwyższego ? ustawą z dnia 5 sierpnia 2015 roku o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej (Dz.U. z 2015 r. poz. 1255) znowelizował zarówno ustawę o radcach prawnych, jak i ustawę ? Prawo o adwokaturze, wymieniając w zakresach działania Krajowej Rady Radców Prawnych (art. 60 pkt 8 lit. h) i NRA (art. 58 pkt 12 lit. m) możliwość uchwalania regulaminów dotyczących dopełnienia obowiązku zawodowego radców prawnych/adwokatów w zakresie doskonalenia zawodowego i uprawnień organów samorządu służących zapewnieniu przestrzegania tego obowiązku przez członków obu grup zawodowych. Sąd Najwyższy podkreślał, że nowelizacja z 2015 roku nie zmieniła niczego w dotychczasowym stanie prawnym, a doskonalenie zawodowe należało już przed nowelizacją do obowiązku zawodowego adwokata.

Sąd Najwyższy orzekając w identycznej sprawie jasno wskazuje, że uchylanie się adwokata od realizacji obowiązku doskonalenia zawodowego, w sposób określony przez właściwy organ samorządu zawodowego może stanowić przewinienie dyscyplinarne, o którym mowa w art. 80 ustawy ? Prawo o adwokaturze, zarówno w świetle brzmienia aktualnych przepisów jak również stanie prawnym obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 roku o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej (Dz.U. z 2015 r. poz. 1255). Wskazuje na fakt, że ?zgodnie z postanowieniami zawartymi w Kodeksie Etyki Adwokackiej do obowiązków adwokata należy m.in. stałe podnoszenie kwalifikacji zawodowych i dążenie do utrzymania wysokiej sprawności zawodowej (§ 8), stosowanie się do obowiązujących uchwał i innych decyzji władz adwokatury (§ 63), udzielanie władzom adwokatury żądanych wyjaśnień w zakreślonym terminie (§ 64). W myśl natomiast uchwały NRA nr 57/2011 z dnia 19 listopada 2011 roku ?O doskonaleniu zawodowym adwokatów? adwokat powinien spełniać obowiązek doskonalenia zawodowego poprzez uczestnictwo w szkoleniach zawodowych organizowanych przez samorząd zawodowy adwokatury, udział w szkoleniach, seminariach, konferencjach lub wykładach organizowanych przez inne instytucje niż samorząd zawodowy adwokatury, samokształcenie, które wyraża się bądź w przygotowaniu i publikacji opracowania o charakterze naukowym oraz publicystyczno-prawnym, bądź w przygotowaniu i przeprowadzeniu wystąpienia w ramach wymienionych wcześniej form szkolenia (§ 4), a także do końca lutego każdego roku, złożyć sprawozdanie o wykonaniu obowiązku doskonalenia w poprzednim roku kalendarzowym (§ 18)?.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 15 lipca 2010 roku, SDI 12/10, wskazane wyżej przepisy regulacji korporacyjnych nie mogą stanowić samodzielnej podstawy odpowiedzialności dyscyplinarnej, gdyż ta musi mieć oparcie w przepisie rangi ustawowej. Rzecz jednak w tym, jak podkreśla Sąd Najwyższy, że: ?obowiązek doskonalenia zawodowego adwokata jest obowiązkiem ustawowym. Określanie przez organy samorządu adwokackiego sposobu realizacji i egzekwowania tego obowiązku ma umocowanie ustawowe, a zatem w niczym nie narusza praw konstytucyjnych. Prawdą jest, że w ustawie ? Prawo o adwokaturze brak przepisu, zawierającego adresowany bezpośrednio do adwokata nakaz stałego podnoszenia kwalifikacji, w tym udziału w szkoleniach. Nie oznacza to jednak, jak wskazuje Sąd Najwyższy, że ustawodawca ? celowo lub przez przeoczenie ? zwolnił adwokatów z takiego obowiązku. Przepisy ustawy ? Prawo o adwokaturze nie pozostawiają najmniejszych wątpliwości, że ustawodawca zobligował ich do podnoszenia swoich kwalifikacji zawodowych. Co więcej, nakazał im realizować ten obowiązek zawodowy w formie i na zasadach określonych przez organy ich samorządu zawodowego?.

Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 4 ustawy ? Prawo o adwokaturze jednym z zadań samorządu zawodowego adwokatury jest doskonalenie zawodowe adwokatów. Nie ulega wątpliwości, co podkreśla Sąd Najwyższy, że: ?zawód adwokata jest zawodem zaufania publicznego, powołanym do świadczenia profesjonalnej pomocy prawnej ludziom, którzy jej potrzebują w najróżniejszych sytuacjach życiowych. Z uwagi na charakter materii, której dotyczy pomoc świadczona przez adwokatów, ważne jest, aby przygotowanie adwokatów do świadczonych przez nich usług było stale utrzymywane na odpowiednim poziomie. Trudno sobie wyobrazić, aby racjonalny ustawodawca pozostawił wyłącznie mechanizmom rynkowym wymuszanie na adwokatach doskonalenia zawodowego i eliminowania z ich zawodu tych, którzy sami nie będą chcieli podnosić swoich kwalifikacji. Nie postąpił tak też polski ustawodawca, o czym przekonują zapisy ustawy ? Prawo o adwokaturze. Sąd Najwyższy stwierdza jasno, że ustawodawca tworząc samorząd zawodowy adwokatów i przekazując mu sprawowanie pieczy nad należytym wykonywaniem tego zawodu w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony (art. 17 ust. 1 Konstytucji), nie nałożył obowiązku zapewnienia obywatelom możliwości korzystania z pomocy prawnej na adwokatów, lecz na powołaną w tym celu adwokaturę (art. 1 ust. 1 ustawy ? Prawo o adwokaturze) i to ją zobowiązał do tworzenia warunków do realizacji tego zadania, sprawowania nadzoru nad przestrzeganiem przepisów o wykonywaniu zawodu adwokata, doskonalenia zawodowego adwokatów, ustalania i krzewienia zasad etyki zawodowej oraz dbałości o ich przestrzeganie (art. 3 ustawy ? Prawo o adwokaturze). Nie do przyjęcia, zdaniem Sądu Najwyższego, byłoby założenie, że realizacja zadań nakładanych na samorząd zawodowy nie rodzi po stronie jego członków odpowiednich obowiązków. Brak takiego powiązania pozbawiałby adwokaturę konstytucyjnych cech samorządu zawodowego, gdyż sprawowanie przez nią pieczy nad należytym wykonywaniem zawodu adwokata w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony czyniłby iluzorycznym. W tym kontekście ustawodawca nie bez przyczyny nie nakładał bezpośrednio na adwokatów obowiązku podnoszenia kwalifikacji zawodowych, pozostawiając w ich gestii jego wykonanie, lecz posłużył się pojęciem doskonalenia zawodowego, które ze swej istoty ma charakter zorganizowany. Nie może być inaczej, zdaniem Sądu Najwyższego, skoro realizuje go samorząd zawodowy będąc odpowiedzialnym za doskonalenie zawodowe swoich członków, musi mu nadać formę na tyle zorganizowaną i sformalizowaną, aby dało się kontrolować realizację tego obowiązku.

Wyższy Sąd Dyscyplinarny zaaprobował w pełni stanowisko Sądu Dyscyplinarnego Izby Adwokackiej, że należy przypisać adwokatowi nierealizującemu obowiązku szkolenia popełnienie przewinienia dyscyplinarnego określonego w art. 80 ustawy ? Prawo o adwokaturze, który przewiduje odpowiedzialność adwokata m.in. za postępowanie sprzeczne z zasadami etyki lub godnością zawodu oraz naruszenie obowiązków zawodowych. Brak udziału obwinionego w realizacji nałożonego na adwokaturę ustawowego obowiązku doskonalenia zawodowego adwokatów stanowi naruszenie jego obowiązków zawodowych i jednocześnie pozostaje w sprzeczności z zasadami etyki jego zawodu. Ujęty w § 8 ZZEAiGZ obowiązek stałego podnoszenia kwalifikacji zawodowych wyraża jedną z podstawowych zasad deontologii adwokackiej i jak to wyżej wykazano ma ustawowe umocowanie. Brak do końca lutego każdego roku sprawozdania o wykonaniu obowiązku doskonalenia w poprzednim roku kalendarzowym stanowi naruszenie § 18 ZZEAiGZ.

W podobnym tonie wypowiedział się Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 9 lutego 2017 roku, SDI 84/16, który stwierdził, że uchylanie się adwokata od realizacji obowiązku doskonalenia zawodowego, w sposób określony przez właściwy organ samorządu zawodowego, może stanowić przewinienie dyscyplinarne, o którym mowa w art. 80 ustawy ? Prawo o adwokaturze.

Zgodnie z treścią § 64 ZZEAiGZ adwokat obowiązany jest stawić się na każde wezwanie władz adwokatury, a ewentualne niestawiennictwo powinien niezwłocznie usprawiedliwić. Adwokat ma obowiązek udzielić władzom adwokatury żądanych wyjaśnień w zakreślonym terminie. Pojęcie dyscypliny korporacyjnej wymaga, żeby każdy członek izby adwokackiej na wezwanie jej organów, a w szczególności Dziekana ORA, składał żądane wyjaśnienia lub usprawiedliwił niemożność ich złożenia (orzeczenie Wyższej Komisji Dyscyplinarnej z dnia 21 listopada 1958 roku, WKD 74/58). Ignorowanie władz adwokatury i unikanie odpowiedzi świadczy wyłącznie o lekceważącym stosunku wezwanego adwokata do organów adwokatury. Brak jakiejkolwiek odpowiedzi na wezwanie władz korporacyjnych stanowi niewątpliwie naruszenie norm § 64 ZZEAiGZ, którego celem jest sprawne funkcjonowanie organizacji samorządowej służącej ochronie interesów jej członków. Celu tego nie da się osiągnąć bez współdziałania wszystkich członków korporacji. Współdziałaniem minimum jest reagowanie na wezwania władz podyktowane potrzebą wypełniania statutowych obowiązków (orzeczenie Sądu Dyscyplinarnego Izby Adwokackiej w Warszawie z dnia 6 września 2008 roku, SD 15/07).