Orzeczenie WSD z dnia 11 marca 2017 r.

Przede wszystkim jednak w toku rozpoznawania sprawy na plan pierwszy wyłoniło się zagadnienie, które od lat jest przedmiotem wielu wypowiedzi Wyższego Sądu Dyscyplinarnego oraz Sądu Najwyższego, w związku z rozpoznawaniem kasacji od orzeczeń Wyższego Sądu Dyscyplinarnego.

Otóż zaskarżone rozstrzygnięcie nie wskazuje w podstawie prawnej art. 80 ustawy ? Prawo o adwokaturze, a powołuje jedynie normy ZZEAiGZ, które obwiniony swoim zachowaniem naruszył. Żaden ze skarżących w odwołaniu owej kwestii nie poruszył. W wyroku z dnia 15 lipca 2010 roku, SDI 12/10, Sąd Najwyższy jednoznacznie wskazał, że ?Materialnoprawna podstawa przypisania odpowiedzialności dyscyplinarnej, tak jak każdej odpowiedzialności represyjnej, musi być oparta w przepisie rangi ustawowej, a jedynie ewentualnie uzupełniona o przepisy podustawowe albo zawarte w uchwałach organów korporacyjnych?. Tylko przepis art. 80 ustawy ? Prawo o adwokaturze stanowi materialnoprawną, ustawową, podstawę przypisania odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokatowi i aplikantowi adwokackiemu. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wspomnianego wyroku dodatkowo wskazał, że przepis ten zawiera w istocie cztery odrębne podstawy odpowiedzialności, tj. 1) postępowanie sprzeczne z prawem; 2) postępowanie sprzeczne z zasadami etyki i godności zawodu; 3) naruszenie obowiązków zawodowych; 4) niespełnienie obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia.

Oznacza to, że sąd dyscyplinarny przypisując obwinionemu określony delikt nie może ograniczyć się do wskazania normy podustawowej, korporacyjnej czy też innej szczególnej, którą obwiniony naruszył, ale winien opisać, z jakiego typu naruszeniem w rozumieniu art. 80 ustawy ? Prawo o adwokaturze mamy do czynienia. Należy przyjąć, że w opisie czynu przypisanego winno znaleźć się odpowiednie sformułowanie wskazujące, np. że obwiniony nie dopełnił obowiązku zawodowego, a podstawa prawna winna łączyć przepis art. 80 ustawy ? Prawo o adwokaturze z przepisami ZZEAiGZ czy też innymi korporacyjnymi, nadto odpowiadać treści art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k. w zw. z art. 95n ustawy ? Prawo o adwokaturze. W toku kontroli instancyjnej rozstrzygnięcia skazującego, możliwość dokonania jego zmiany na niekorzyść obwinionego (rozumiana jako usunięcie wadliwości orzeczenia skazującego, w celu utrzymania go w mocy) mogła być rozważana wyłącznie w sytuacji wniesienia środka odwoławczego na niekorzyść obwinionego (art. 455 zd. 2 k.p.k. w zw. z art. 95n ustawy ? Prawo o adwokaturze). Wszystkie wniesione odwołania istotnie szły w kierunku pogorszenia sytuacji obwinionego poprzez wymierzenie mu surowszych sankcji, natomiast skargę pokrzywdzonej można było rozpatrywać jako wniesioną przeciwko całości rozstrzygnięcia. Ten stan umożliwił Wyższemu Sądowi Dyscyplinarnemu uzupełnienie podstawy prawnej rozstrzygnięcia o przepis art. 80 ustawy ? Prawo o adwokaturze, przy czym Wyższy Sąd Dyscyplinarny przyjął, że opis czynu wskazuje na przypisanie obwinionemu postępowania sprzecznego z zasadami etyki i godności zawodu oraz jednocześnie niedopełnienie obowiązków zawodowych.

Odnosząc się do pozostałych zarzutów podniesionych przez skarżących, należy stwierdzić co następuje.

Zasadny okazał się zarzut dotyczący niewspółmierności kary orzeczonej wobec obwinionego i żądanie zasądzenia wobec niego kary dodatkowej, kary pieniężnej. Uprzedzając nieco dalsze rozważania, kara pieniężna orzekana na podstawie ustawy ? Prawo o adwokaturze nie ma charakteru kompensacyjnego, jest sankcją o charakterze finansowym, którą pobiera samorząd zawodowy na swój rachunek. Jest karą dolegliwą, bowiem godzi w sytuację majątkową adwokata, jej celem jest zazwyczaj napiętnowanie deliktu dyscyplinarnego, który rodzi negatywne konsekwencje w sferze stosunków majątkowych klienta, gdzie uchybienie zasadom wykonywania zawodu adwokata lub niedopełnienie obowiązków zawodowych oddziałuje na sytuację majątkową klienta. W praktyce konieczność stosowania tej sankcji pojawia się zazwyczaj w dwóch rodzajach spraw, tych dotyczących nierzetelnych rozliczeń z klientami oraz w sytuacji niedbałego prowadzenia powierzonej sprawy, które prowadzi do negatywnych skutków majątkowych po stronie klienta.

Nie ulega wątpliwości, że prawa spółdzielcze należą do praw majątkowych, a sprawa dotycząca skreślenia z listy członków spółdzielni ma wymiar materialny, wpływa na kwestię rozliczeń członka lub byłego członka spółdzielni ze spółdzielnią (wkład itp.). Zaniechania, których dopuścił się obwiniony, podejmując się sprawy, prowadząc ją, pobierając wynagrodzenie za świadczoną usługę, wpłynęły na sytuację materialną pokrzywdzonej, w związku z czym Wyższy Sąd Dyscyplinarny uznał za adekwatne zmienić zaskarżone orzeczenie i wymierzyć obwinionemu karę surowszą ? karę pieniężną w wymiarze pięciokrotności minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w dacie popełnienia przewinienia dyscyplinarnego. Uwzględniając treść art. 82 ust. 1 ustawy ? Prawo o adwokaturze orzeczona kara zbliża się do dolnych granic ustawowego zagrożenia (od półtora do dwunastokrotności minimalnego wynagrodzenia), niemniej należy pamiętać, że pociąga za sobą również utratę biernego prawa wyborczego do organu samorządu adwokackiego (art. 81 ust. 4 ustawy ? Prawo o adwokaturze).

Wyższy Sąd Dyscyplinarny za niezasadne uznał zarzuty i wnioski dotyczące nałożenia na obwinionego obowiązku przeproszenia pokrzywdzonej i obowiązku naprawienia szkody rzekomo wyrządzonej pokrzywdzonej. Należy zwrócić uwagę, że możliwość nałożenia na obwinionego obowiązku przeproszenia pokrzywdzonego pojawiła się w ustawie ? Prawo o adwokaturze stosunkowo niedawno, na mocy ustawy z dnia 10 października 2014 roku o zmianie ustawy ? Prawo o adwokaturze oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2014 r. poz. 1778). Obecnie nie ma wypowiedzi doktryny, ani miarodajnych orzeczeń sądów, które wskazywałyby na okoliczności, w których przepis art. 81 ust. 3a ustawy ? Prawo o adwokaturze może znaleźć zastosowanie, a uzasadnienie projektu ustawy, którą przepis został wprowadzony, również tej kwestii nie dotyka. Zdaniem Wyższego Sądu Dyscyplinarnego środek ten znajduje zastosowanie przede wszystkim w sprawach, w których delikt adwokacki godzi w dobra osobiste pokrzywdzonego, dotyka jego godności, wchodzi w sferę relacji międzyludzkich, w których komunikat ?przepraszam? skierowany do innego człowieka zdaje się być najbardziej pożądanym, ludzkim odruchem. Niniejsza sprawa dotyczy zwyczajnej nierzetelności i niedbalstwa, i w związku z tym nałożenie obowiązku przeproszenia nie jest środkiem adekwatnym do inkryminowanego zachowania.

Odnosząc się do zarzutu niezasądzenia odszkodowania stosownie do art. 415 k.p.k. przez sąd izbowy należy stwierdzić, że zarzut ten jest całkowicie niezasadny. Ustawa ? Prawo o adwokaturze w zakresie postępowania dyscyplinarnego jest regulacją autonomiczną zawierająca zamknięty katalog kar i środków o charakterze represyjnym, które znajdują się w dyspozycji sądu dyscyplinarnego. Na podstawie art. 95n ustawy ? Prawo o adwokaturze, tylko w sprawach nieuregulowanych zastosowanie znajdują przepisy k.p.k. oraz trzech pierwszych rozdziałów k.k.

Powołany przez skarżącego przepis art. 415 k.p.k. nie jest samodzielną podstawą do zasądzenia odszkodowania na rzecz pokrzywdzonego, a odwołuje się do środków zasądzanych na podstawie Rozdziału V k.k. Ich orzekanie nie leży w kompetencji sądu dyscyplinarnego działającego na podstawie przepisów ustawy ? Prawo o adwokaturze. W świetle treści art. 81 ustawy ? Prawo o adwokaturze (katalog kar i środków o charakterze represyjnym) oraz art. 95n tejże ustawy, sąd dyscyplinarny nie może orzekać o obowiązku naprawienia ewentualnej szkody wyrządzonej deliktem dyscyplinarnym. Warto zwrócić w tym miejscu uwagę na argument systemowy ? nie jest rolą sądu dyscyplinarnego orzekać o odpowiedzialności odszkodowawczej wynikającej z czynu stanowiącego adwokacki delikt dyscyplinarny. Ten zakres kompetencji leży w gestii sądu powszechnego, cywilnego lub karnego, w zależności od tego, czy delikt dyscyplinarny stanowi równocześnie czyn zabroniony w rozumieniu k.k. W postępowaniu dyscyplinarnym, analizując znamiona przewinienia dyscyplinarnego nie prowadzi się postępowania dowodowego na okoliczność wystąpienia szkody i jej wysokości, bada się jedynie przesłanki odpowiedzialności dyscyplinarnej w rozumieniu art. 80 ustawy ? Prawo o adwokaturze. Orzeczenie sądu dyscyplinarnego stwierdzające odpowiedzialność dyscyplinarną adwokata (niedopełnienie obowiązków zawodowych, naruszenie norm etycznych) może stanowić swoisty prejudykat co do naruszenia reguł należytej staranności, ale nie będzie mieć charakteru wiążącego dla sądu powszechnego.